Archiwum

Wołąsewicza

Grzegorz Rąkowski, Przewodnik Polska egzotyczna I . Pruszków 2004.

Rozdział 13 Skrajem Polesia

s.317

Ze Starzyny wędrujemy na południe, do rozwidlenia na końcu wsi, gdzie kierujemy się na prawo, by po kilkuset metrach skręcić ze żwirowego gościńca w lewo, w szeroką piaszczystą drogę wiodącą przez las. Po lewej stronie drogi grób radzieckiego pficera z czasów II wojny światowej, a nie co w głębi za nim – grób rodziny Wołyńcewicz, właścicieli pobliskich majątków Jodłówka i Wojnówka.Droga obrzeżana brzozami prowadzi nas przez sosnowe zagajniki na rozległą polanę z zabudowaniami dawnego folwarku Jodłówka.

Zachował się duży drewniany dworek zbudowany w 1901 r., z trzema gankami, a właściwie werandami, kryty gontowym dachem. Przed dworkiem rośnie malownicza starych brzóz oraz rząd rozłożystych lip otaczających rozległe dawne podwórze folwarczne, porośnięte wysoką trawą. Z licznych istniejących tu niegdyś budynków gospodarczych zachował się tylko fragment murowanej stodoły. Przylegający do dworu duży park wycięto w latach sześćdziesiątych ; na jego miejscu rośnie obecnie zbity gąszcz leszczyn i młodych drzew liściastych. Pozostała jedynie lipowa aleja wiodąca do lasu, w kierunku odległego o 1,5 km, nie istniejącego dziś dworu w Wojnówce.

Wojnówka była główną siedzibą Wołyńcewiczów, Jodłówka zaś jedynie pomocniczym folwarkiem. Niegdyś rezydował tu leśniczy zarządzający lasami dworskimi. Dopiero na przełomie XIX i XX w. Ówczesny właściciel majątku Samuel Bernard Wołyńcewicz wzniósł tu dworek, przeznaczając go dla swojej matki. W głównym ośrodku majątku – Wojnówce- gospodarzył natomiast jego syn Anatol z żoną Matyldą. Samuel posiadał także majątek Laski pod Warszawą .Sprzedał go w 1895 r. i przeniósł się na Polesie, biorąc w dzierżawę majątek Leniewicze koło Kamieńca Litewskiego. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał wraz z rodziną w głąb Rosji w obawie przed nadchodzącymi wojskami niemieckimi. Gdy po powrocie w 1919 r. okazało się z Liniewicz pozostały tylko zgliszcza, obrał za swą siedzibę właśnie dworek w Jodłówce i zamieszkał tu wraz z żoną Antoniną i sześciorgiem dzieci. W okresie międzywojennym

s.318

dzieci Wołyńcewiczów pozakładały własne rodzinny i porozjeżdżały się w różne strony , przy rodzicach pozostała tylko córka Helena. Cała jednak rodzina , wraz ze stale rosnącą liczbą wnucząt ,zjeżdżał co roku do Jodłówki na wakacje, bywali tu także inni letnicy z Warszawy.

Antonina Wołyńcewicz zmarła w 1936 r. i pochowana jest w grobie rodzinnym, który mijaliśmy po drodze ze Starzyny. Samuel pozostał w Jodłówce do II wojny światowej , choć w 1933 r. formalnie przepisał majątek na swoje dzieci. We wrześniu 1939 r.Jodłówkę zajęli najpierw Niemcy, a następnie Sowieci. Po wojnie majątek rozparcelowano, choć był

s.319

podzielony na mniejsze części należące do dzieci Wołyńcewiczów i w świetle obowiązującego prawa nie podlegały wywłaszczeniu. Dworski las i park włączono do lasów nadleśnictwa Bielsk Podlaski, a dwór wraz z zabudowaniami przekazano Wojskom Ochrona Pogranicza , które urządziły tu strażnicę. W latach 1954-68 we dworze mieściła się szkoła. Zarazem jednak w 1957 r. na skutek starań rodziny Helenie Wołyńcewicz przywrócona tytuł własności dworu i kuratorium oświaty płaciło jej czynsz za wynajęcie dworu. Był to chyba jedyny taki przypadek w dziejach PRL.

Po śmierci Heleny w 1963 r. dwór zgodnie z życzeniem przeszedł na własność trzech pozostałych przy życiu sióstr. Po przeniesieniu szkoły do Starzyny, przez pewien czas w latach siedemdziesiątych zabudowania użytkowane były klub jeździecki z Warszawy. W następnej dekadzie rodziny trzech spadkobierczyń dworu wyremontowały go z przeznaczeniem na dom letniskowy i użytkują go do dziś.

W pobliżu dworu, przy drodze stoi bardzo mocno już zniszczony drewniany czworak z ok.1860 r. z naczółkowym dachem. .

W odległości 1 km na północ ( można tam dojść skręcając na skrzyżowaniu w prawo) leży wieś Wojnówka. Istniała ona już w XVII w; należała wówczas do rodu Wojnów, nosząc nazwę Policzna Wojnowska. W 1631 r. jej mieszkańców oskarżono o zaprószenie ognia i spalenia lasu w dwóch uroczyskach oraz o inne szkody wyrządzone w Puszczy Białowieskiej. W późniejszym okresie miejscowość należała do wspomnianego już majątku Wojnówka.

s.320

Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo ,by po kilometrze marszu przez las wyjść na jego skraj, a właściwie na kolejną rozległą polanę. Droga wiedzie przez pole w kierunku granicy .Tuż przed nią na niewielkim pagórku widoczna jest grupa kilku starszych drzew i kilka kamieni. To miejsce, w którym stał dwór Wojnówka, siedziba dóbr, do których należały m.in. wieś Wojnówka i niedaleki folwark Jodłówka.

Dwór i dobra istniały już na początku XVII w. I jak wskazuje nazwa, należały wówczas do Wojnów. Następnie majątek wszedł w skład rozległych dóbr wysockich ( z centrum w Wysokim Litewskim ), które w 1647 r. trafiły w ręce Sapiehów, stając się wraz z dobrami siematyckimi ( również własność Sapiehów ) olbrzymią „wyspą” dóbr prywatnych otoczoną królewszczyznami ekonomi brzesko-kobryńskej. W 1722 r. wojewoda podlaski Michał Sapieha sprzedał Wojnówkę wraz z częścią dóbr swemu stronnikowi Jerzemu Matuszewiczowi z Rasnej koło Wysokiego Litewskiego. W 1754 r. w spadku po ojcu otrzymał ją Marcin Matuszewicz, późniejszym kasztelan brzeski ,autor obszernych pamiętników p.t. Diariusz życia mego , obejmujących lata 1714-64, wydanego drukiem w 1876 r.

Dalsze losy nie są znane ,wiadomo jedynie, że w XIX w. w jej posiadanie weszli Wołyńcewicze i w ich rękach majątek pozostał do II wojny światowej. Piękny XVIII-wieczny dwór modrzewiowy rozebrali Sowieci po zajęciu tych terenów we wrześniu 1939 r; z uzyskanego w ten sposób materiału wzniesiona jakiś budynek urzędowy w Kleszczelach.

Strona główna